05AMASYA : SU DEĞİRMENLERİ-BELGESEL

15 Nisan 2018 Pazar

SU DEĞİRMENLERİ-BELGESEL

Bilinmeyen Tarihimiz: 1574’den bugüne Değirmenlerimizin tarihçesi

Umut Pelitli-Ahmet Günaydın

1840’lı yıllar, İlçemiz Taşova henüz kurulmamış bile. Taşabad nahiyesine bağlı Yemişhanı köyü olarak geçiyor. Tozanlı kenarında 3 değirmen bulunuyor. 1970’li yıllarda (merhum) İzzet Şenel merkezdeki son değirmenci olarak biliniyor.

Irmak, dere ve çayları ile meşhur ilçemizin bir çok köyünde değirmenler var. Bir zamanlar aynı anda bir çok köyümüzde değirmen işleten insanlarımız vardı. Temel gıdamız ekmeğin yapımında değirmenler çok büyük önem taşıyordu. Modernleşme ve teknoloji yıllar sonra bu mesleği de silip atıyor. Çılgıdır’da (merhum) Sabri Bol amcamız mesleğin duayenlerinden. İlçemiz yakınındaki Çılgıdır ve Dutluk’taki son değirmenler zamana meydan okumuş ancak 2000’li yıllarda onlar da kapanmak zorunda kalmıştı. Halen aktif olarak Yukarı Baraklı, dönemsel olarak Yeşilyurt, Sofualan, Karlık ve Altınlı köyünde değirmen var. Esençay’daki değirmen mısır öğütmek için kullanılırken, Ilıca’da elektrikli değirmen faaliyet gösteriyor. Bu 7 köyün dışındaki tüm değirmenlerimiz kapanmış durumda.

İlçemizde onlarca değirmen kapanırken, Yukarı Baraklı’da mukim 72 yaşındaki Osman Gölbaşı, ailesinden kalan yaklaşık 200 yıllık su değirmeni ile adeta teknolojiye meydan okumaya devam ediyor. 55 yıldır değirmencilik mesleğini sürdüren Gölbaşı, Yukarı Baraklı köyünde, gelişen teknolojiye rağmen suyun doğal gücüyle dönen değirmeninde çevremizde yetiştirilen buğday ve arpa gibi ürünleri öğütüyor.

İlk günkü özelliğini koruyan değirmenin sahibi Gölbaşı, bu mesleğe dedesinin satın alarak başladığı dedesinden babasına, babasından da kendisine geçtiğini ifade ederek bu değirmenin, günümüze kadar varlığını sürdürüp, çalışır durumda olan tek su değirmeni olduğunu söyledi. Gölbaşı, değirmenle birlikte ata mesleğini yaşattığını ve ölene kadar bu mesleği sürdüreceğini söyledi.

Köylerimizde yaptığımız araştırmalara göre; Geçmişten günümüze 7 değirmeni bulunan 2 köyümüz var: Devre ve Yaylasaray. En coşkun çayımız olan Boladan çayının Kumluca köyü sınırlarında eski köy civarında yer alan 4 değirmenin ikisi 1970’li yılların ortalarında diğer ikisi ise 1990’lı yıllarda kapanmış. Çaydibi, Dereli, Tatlıpınar, Belevi ve Boraboy’da 6 değirmen, Gürsu ve Karlık’ta 5 değirmen vardı.

4 değirmeni olan köyler: Alpaslan, Boraboy, Durucasu, Dörtyol, Geydoğan, Kumluca, Mercimek, Sofualan (biri aktif), Şeyhli, Yeşilyurt (biri aktif), Yukarı Baraklı (biri aktif).

3 değirmeni olan köyler: Ardıçönü (biri rumlara ait), Ballıca, Dutluk,Esençay, Gökpınar, Kavaloluğu, Uluköy, Yeşiltepe.

2 değirmeni olan köyler: Alçakbel, Arpaderesi, Çakırsu, Destek, Dereköy, Elmakırı, Güngörmüş, Hüsnüoğlu (biri rumlara ait), Kırkharman, Kozluca, Aşağı Baraklı, Sepetli, Tekke, Yerkozlu, Yayladibi.

1 değirmeni olan köyler: Altınlı, Ilıca, Karamuk, Karsavul, Korubaşı, Mülkbükü.

Değirmeni olmayan köyler: Andıran, Çambükü, Çalkaya, Gemibükü, Güvendik, Hacıbey, Ilıpınar, Karabük, Kızgüldüren, Şahinler, Tekpınar, Türkmendamı, Yenidere ve Yolaçan.

Osmanlı döneminde su ile çalışan un değirmenlerine ”Asiyab” denilirmiş yine su ya da hayvan gücüyle çalışan çeltiğin kabuğundan ayrılmasını sağlayan değirmenlere de ”Dink” denilirmiş.

1574 yılı kayıtlarına göre Sonisa kazası genelinde su ile çalışan un değirmeni sayısı 126 dır. Sonisa kazasına bağlı Ayanikli (?) köyünde 5 adet değirmen, Tosarı ve Fidi (Akça) köylerinde 4 adet, Değirmenli, Eksel (Koçak) ve Tanıba (Tanoba) köylerinde üçer adet su ile çalışan un değirmeni bulunmaktaydı.

Dink denilen çeltiğin kabuğundan ayrılmasında kullanılan değirmen sayısı 1574 yılında Sonisa kazası genelinde 10 tanedir. Dink değirmeni bulunan köyler ise,

Mülk (Mülkbükü), Tekelöz (Gürsu),Tonbak (Gemibükü), Kalakala (Dörtyol), Yerkızdı(Yerkozlu) , Haddadi (Çaydibi) ve Fidi (Akça) ,Yenişehir (?) ile Tosarı (?) köyleridir.

Taşabad nahiyesinde bulunan ve 1845 temettüat defterlerinde kayıtlı değirmenlerin bulundukları köylere ait liste ; Akça (Fidi)-2 adet, Akkoç (Tonu)-2 adet, Belevi (Belgü)-2 adet, Yerkozlu-2 adet, Değirmenli-2 adet, Ballıca (Darma)-2 adet, Esençay (Bidevi)-1 adet, Tekke (Tekye)-1 adet, Dereli-1 adet, Dörtyol (Kal’a Kal’a)-1 adet, Tanoba-1 adet, Şahinler (Kuşeyh)-1 adet şeklindedir.